Ποτέ δεν με άφησε αδιάφορο ο πολιτικός του λόγος, τότε που ήταν στο Δημοτικό συμβούλιο Σάμου, ποτέ δεν με άφησαν αδιάφορο τα επιχειρήματα και οι προτάσεις που παρουσίαζε στο Σύλλογο Επιχειρηματιών Πυθαγορείου. Ποτέ όμως δεν θα μπορούσε να μ’ αφήσει αδιάφορο η τεχνική να επεξεργάζεται τον πηλό και να του δίνει πνοή, να του δίνει ζωή. Αποφάσισα να τον επισκεφτώ στο εργαστήριό του, ένα ζεστό απομεσήμερο του Ιούλη. Με περίμενε. Κερνώντας με έναν μερακλήδικο ελληνικό καφέ και αρκετό κρύο νερό, ξεκίνησε η κουβέντα μας. Φυσικά δεν αρνήθηκε να μας κατασκευάσει μέσα σε λίγα λεπτά ένα πήλινο πιάτο σαλάτας κι έναν αμφορέα, που μπορείτε να τα δείτε στο παρακάτω βίντεο.
Samostoday: Τίμος Χατζηλαγός. Διαφορά Αγγειοπλάστη και Κεραμιστή…
Τίμος Χατζηλαγός: Ήρθες με απορίες (χαχαχα). Προσπαθούμε να δούμε ποια είναι η διαφορά μεταξύ αγγειοπλάστη και κεραμιστή. Στην πρώτη έχουμε αυτό που λέει η λέξη, αγγειοπλάστης, που φτιάχνει αγγεία για να καλύψει τις καθημερινές ανάγκες για τροφή και νερό. Οι αγγειοπλάστες βέβαια έδιναν και πολύ καλά σχέδια φόρμες με κάποια αισθητική. Η διαφορά με τον κεραμίστα είναι ότι με το ίδιο υλικό που είναι ο πηλός και τα όλα τα συναφή υαλώματα, χρώματα κλπ. προσπαθεί μέσα από την κατασκευή του να εκφράσει συναισθήματα, να δώσει μηνύματα, να αναπαραστήσει πράγματα, να κάνει έργα τέχνης, να δουλέψει με το ανθρώπινο σώμα, να φτιάξει, να επενδύσει αισθητικά. Να δώσει το τελικό μήνυμα με το έργο του, τα συναισθήματά του, τους προβληματισμούς του, αποτυπώνοντας το κοινωνικό γίγνεσθαι. Στον κεραμίστα δεν είναι απαραίτητος ο τροχός για να φτιάχνει αγγεία έχει και άλλα μέσα, τα χέρια του, την εικαστική ικανότητα την αισθητική.
Samostoday: Πως ξεκίνησες να ασχολείσαι με όλα αυτά;
Τίμος Χατζηλαγός: Ήρθαμε με την γυναίκα μου το 1981 χωρίς να ξέρουμε κεραμική χωρίς να έχουμε δει και πιάσει καθόλου πηλό. Εκείνη ζωγράφος, εγώ φοιτητής και είχαμε κι ένα παιδί 5-6 μηνών. Αποφασίσαμε σε μια νύχτα, με μια επιπόλαιη απόφαση, να έρθουμε στη Σάμο να κάνουμε κεραμική χωρίς να ξέρουμε τίποτα. Φτιάξαμε το χώρο, πήραμε τα μηχανήματα χωρίς να ξέρουμε την δουλειά. Είναι πολλές όμως οι συγκυρίες που σε κάνουν να μάθεις κάτι από μόνος. Υπήρχε το πλεονέκτημα όμως ότι η γυναίκα μου ήταν πολύ καλή ζωγράφος. Αυτό έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στο εικαστικό κομμάτι. Αποτέλεσμα ήταν να ξεκινήσουμε σιγά – σιγά μαθαίνοντας τα υλικά. Μετά από ένα χρόνο ίσως και λιγότερο, αρχίσαμε να βγάζουμε τα πρώτα μας κομμάτια χωρίς βοήθεια από κανέναν. Ήταν ένας τεράστιος άθλος.
Αλλά ήταν η παιδική ανωριμότητα, η επιπολαιότητα, ο παιδικός ενθουσιασμός. Από εκεί και πέρα ψάχνοντας, διαβάζοντας, πειραματιζόμασταν κιόλας, φτάσαμε στην πρώτη δεκαετία να κάνουμε δουλειές που ήταν πρωτοποριακές και όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Τα κομμάτια που μας ζητούσαν είχαν τις καλύτερες κριτικές από εφημερίδες, καλλιτεχνικά περιοδικά, είχαμε προσκλήσεις από το Παρίσι, Αμερική και σε άλλα μέρη του κόσμου για εκθέσεις.
Samostoday: Εσύ έφτιαχνες τα κεραμικά και η γυναίκα σου τα ζωγράφιζε;
Τίμος Χατζηλαγός: Όχι ακριβώς, κάναμε πίνακες κεραμικών ή ζωγραφικούς, μπλέχθηκαν οι ρόλοι μας. Όλα αλληλοσυμπληρώνονται, εμπλέκονται, δεν ήταν διαφορετικοί οι ρόλοι, ήταν ένας ρόλος. Δέναμε και οι δύο πάντα. Μετά από κάποια χρόνια όμως την χάσαμε δυστυχώς και συνέχισα μόνος μου. Από εκεί και πέρα ήταν πολύ δύσκολα γιατί κουβαλούσα μαζί μου ένα φορτίο συναισθηματικό, ένα φορτίο συνύπαρξης επαγγελματικής και συναισθηματικής.
Samostoday: Ο δικός σας χώρος δεν γνωρίζει την άνθηση που είχε τα προηγούμενα χρόνια γιατί έχει μπει στην μέση η βιομηχανία με τα τυποποιημένα προϊόντα που δεν ξέρω αν μπορεί να έρθει στα ίσα με το μεράκι του αγγειοπλάστη – δημιουργού.
Τίμος Χατζηλαγός: Αυτό είναι αλήθεια και ήταν επόμενο αυτή η εξέλιξη μέσα στην παγκόσμια κοινωνία που ζούμε. Ο οικονομικός ανταγωνισμός, το κόστος, τα σχέδια οδήγησαν το 80% που εισάγεται στην Ελλάδα των κεραμικών να είναι Κινέζικα για να κερδίζουν οι μεγαλέμποροι. Τα κεραμικά πια έχουν την ομορφιά τους στα εργαστήρια που δουλεύουμε μόνοι μας, εκεί βρίσκεις την ομορφιά την ιδιαιτερότητα, την προσπάθεια, την αισθητική.
Samostoday: Μου έχει κάνει εντύπωση ότι στην περιοχή σας (Κουμαραδαίους) φτιάχνεται μόνο κεραμικά, σημαίνει κάτι ιδιαίτερο;
Τίμος Χατζηλαγός: Ο πρώτος που ήρθε στους Κουμαραδαίους και έφτιαξε εργαστήριο ήμουν εγώ γιατί είχα τους γονείς μου, το σπίτι μου. Το διπλανό χωριό οι Μαυρατζαίοι είναι ένα ιστορικό χωριό στην παρασκευή κεραμικών, είχε 45 εργαστήρια στον μεσοπόλεμο. Ήταν ένα από τα μεγάλα κέντρα κεραμικής στην Σάμο. Οι Μαυρατζαίοι και το Καρλόβασι. Στους Μαυρατζαίους σήμερα δεν υπάρχει τίποτα όλα έχουν κλείσει. Ήρθα εγώ τότε, και με ευνόησε ότι το χωριό είναι στον περιφερειακό δρόμο, δίπλα στο Μοναστήρι της Μεγάλης Παναγίας, περνάει κόσμος. Έτσι δημιουργήθηκαν και άλλα εργαστήρια και μια μικρή αγορά.
Samostoday: Αυτή την στιγμή πόσα υπάρχουν;
Τίμος Χατζηλαγός: 8-9 εργαστήρια που έχουν πωλήσεις όχι μόνο στη Σάμο αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Βγαίνω δουλεύω σε εκθέσεις και εκεί αυτά που παρουσιάζω είναι πολύ διαφορετικά με αυτά που πουλάω εδώ. Δυστυχώς η εποχή μας είναι δύσκολη και δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα να αγοραστούν κομμάτια που πουλούσαμε παλιά. Γλυπτά, πίνακες, ιδιαίτερες τεχνικές, συνθέσεις, μορφές, κομμάτια που πρέπει να γίνουν παραγγελία.
Samostoday: Σου έχει τύχει να ξυπνήσεις μέσα στον ύπνο σου, να έχεις δει κάποιο όνειρο και να φτιάξεις κάποιο γλυπτό; Ή να μην έχεις κοιμηθεί για πάρα πολύ μεγάλο διάστημα για να το υλοποιήσεις;
Τίμος Χατζηλαγός: Πάρα πολλές φορές έχει τύχει να μην έχω κοιμηθεί δύο μέρες ολόκληρες για να τελειώσω ένα έργο αν δεν γίνει έτσι δεν θα έχεις σωστό αποτέλεσμα.
Samostoday: Αυτό που θέλεις να κάνεις είναι πρώτα στο μυαλό σου ή το αφήνεις στα χέρια σου;
Τίμος Χατζηλαγός: Αυτό που κάνω στην κεραμική είναι αυτό που με ενοχλεί στην κοινωνία, είναι αυτό που αισθητά σαν άνθρωπος σαν χαρακτήρας θέλω να περάσει σαν μήνυμα και εκεί βρίσκω τον τρόπο και την μορφή. Για παράδειγμα, εγώ ανήκω και παλεύω με το κίνημα ειρήνης, προσπαθώ να δώσω στο έργα μου τον πόλεμο, την προσφυγιά, την ειρήνη. Είναι οι σκέψεις μου, η ιδεολογία μου που θέλω να παρουσιάσω. Θέλω να δώσω αυτό που με ενοχλεί και εκεί βρίσκω τον τρόπο, τις τεχνικές και τα σχέδια.
Samostoday: Έρχονται παιδιά από τη Σάμο, από την Ελλάδα να σου ζητήσουν να τους βοηθήσεις να μάθουν την τέχνη σου;
Τίμος Χατζηλαγός: Εδώ μπροστά σου έχεις δύο νέα παιδιά, ένα ζευγάρι, από Χανιά και Ήπειρο, έχουν σπουδάσει φαρμακευτική και πληροφορική. Είναι δίπλα μου και μαθαίνουν. Είναι μεγάλη υπόθεση να δημιουργείς γιατί σου φτιάχνει χαρακτήρα σε κάνει άνθρωπο, καταλαβαίνεις την αξία της δημιουργίας και αποκτάς και την αισθητική τα οποία είναι αθροιστικά στοιχεία στην πορεία της ζωής μας.
Samostoday: Νέα παιδιά από το εξωτερικό έρχονται; Θέλουν να μάθουν την τέχνη σου;
Τίμος Χατζηλαγός: Ναι κατά καιρούς έρχονται παιδιά για διακοπές και θέλουν να μάθουν κάποια πράγματα. Αλλά μην ξεχνάμε ότι στην Ευρώπη σε πάρα πολλά σχολεία η κεραμική είναι γνώση, μάθημα είναι γνωστική απασχόληση. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει τίποτα, μεσάνυχτα. Στην Τουρκία υπάρχουν Σχολές Καλών Τεχνών πενταετής φοίτησης, που κάνουν κεραμική. Στην Σμύρνη έξω από το Τσεσμέ σε μια σχολή από αυτές μ’ έχουν ζητήσει από πρόπερσι να συμμετέχω στο εκπαιδευτικό κομμάτι, δεν κατάφερα μέχρι τώρα να το κάνω. Μπορεί φέτος μέσα στο χειμώνα για 5-6 μήνες να το καταφέρω. Εμείς έχουμε μια κληρονομιά και ειδικά στην Σάμο που πρέπει εσείς τα μέσα ενημέρωσης να το προβάλετε αυτό. Έχουμε να πούμε πολλά πράγματα για την αρχαία κεραμική της Σάμου είναι μοναδική στην Ελλάδα ακόμα και στην Μεσόγειο. Έχει να δώσει ιδιαίτερες τεχνικές και τεχνολογία.
Ειδικά τώρα που όλα αυτά τα πράγματα ήρθαν στο φώς μέσα από έρευνα και μελέτη κάποιων αρχαιολόγων και βοηθήσαμε και εμείς. Μιλάμε για την Σάμια Γή. Από επιστημονική ανακοίνωση σε συνέδριο της Βοστώνης η τεχνική των Σαμίων είναι μοναδική. Στην οποία στηρίχθηκαν όλες οι μορφές τεχνικής, τα μελανόμορφα, αγιογραφίες. Ότι βλέπεις από την Αρχαία Κόρινθο και σε Μουσεία, να ξέρεις ότι η τεχνική του προέρχεται από αυτόν εδώ τον τόπο. Τον έρημο και το μεγάλο τόπο, την Σάμο. Τον μεγάλο δεν τον έχουμε ανακαλύψει. Έχουμε ανακαλύψει την ερημιά μας την προσωπική και κοινωνική.
Samostoday: Γιατί δεν μπορούμε να στηρίξουμε αυτό το προϊόν και ασχολούμαστε με οτιδήποτε άλλο που προσβάλει τον τόπο;
Τίμος Χατζηλαγός: Γιατί δυστυχώς έχουμε γίνει πολύ της φθήνιας, φοβάμαι ότι οι αξίες μας έχουν χαθεί, έχουν οπισθοχωρήσει μπροστά από αυτό τον εκμοντερνισμό που έχει την μορφή της αθλιότητας της εξαθλίωσης. Αντιγράφουμε ο ένας τον άλλον, αντιγράφουμε υποτίθεται τους παλιούς, την ιστορία μας. Η αξία στην ζωή μας είναι να παίρνουμε αυτό που φτιάχνουμε και να το πηγαίνουμε λίγο παραπέρα. Να μην λειτουργούμε σαν κακή μνήμη του παρελθόντος. Το παρελθόν είναι θαυμάσιο, το παρόν να δούμε τι θα κάνουμε.
Samostoday: Αυτή την τρέλα που λες εσύ ότι έκανες το 1982 θα την έκανες τώρα το 2017 αν ήσουν στην ίδια ηλικία;
Τίμος Χατζηλαγός: Πολλοί λένε ότι είμαι “λολός”, ναι θα την έκανα, γιατί έχω μάθει στην ζωή μου να ρισκάρω, να παλεύω, να αγωνίζομαι γι’ αυτό που φτιάχνω.
Samostoday: Αυτό το κομμάτι σε γεμίζει ή κάνεις και κάτι άλλο;
Τίμος Χατζηλαγός: Κάνω και άλλα πράγματα, τώρα κάνω μελισσοκομία έτσι ξεκίνησα και με αυτό πριν 4-5 χρόνια δεν ήξερα τίποτα, μόνο έβλεπα τις μέλισσες να πετάνε. Μου αρέσει και αυτό γιατί σε βάζει σε μια διαδικασία να ψάχνεις, να ερευνήσεις, να φτάσεις μέχρι όσο μπορείς να παλέψεις, να ξενυχτήσεις να ταλαιπωρηθείς.
Samostoday: Το μέλλον του κλάδου πως το βλέπεις στη Σάμο;
Τίμος Χατζηλαγός: Ανύπαρκτο. Η Σάμος είναι ένα πολύ πλούσιο μέρος, ίσως το πιο πλούσιο στην Μεσόγειο. Υπάρχουν χρώματα και ορυκτά που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Κάποια υπάρχουν στην Ελλάδα αλλά η ποικιλία της Σάμου δεν υπάρχει. Θα σου πως το τρελό, ότι εμείς εισάγουμε υλικά από Γερμανία, Ιταλία, Αγγλία, Ισπανία. Είχα κάνει το 1985 στον τότε Νομάρχη πρόταση να γίνει μια μικρή μονάδα επεξεργασίας όλων αυτών των υλών. Τότε μου δόθηκε η δυνατότητα να ψάξω όλη την Σάμο και να πάρω δείγματα, δεν ξέρω όμως που βρίσκονται τα στοιχεία αυτά, τα αποτελέσματα, τα είχα βέβαια και εγώ. Η Σάμος είναι γη της Επαγγελίας όσο αφορά το υπέδαφος. Το έβαλαν βέβαια και αυτό στο πενταετές πρόγραμμα και δεν έγινε ποτέ.
Μετά ήρθε η απελευθερωμένη αγορά και η παγκοσμιοποίηση και τελείωσε το όνειρο να εκμεταλλευτείς τους φυσικούς σου πόρους και να δημιουργήσεις μια σοβαρή παραγωγική στο νησί και όχι μόνο, γιατί τέτοιες μονάδες μπορούσαν να προμηθεύσουν και άλλες περιοχές. Μετά επικράτησε η αντίληψη ότι καθετί συνεταιριστικό πρέπει να διώκεται, να διαλύεται οπότε τελείωσε το όνειρο.
Σήμερα βαδίζουμε σε μια μοναχική πορεία χωρίς μέλλον ο καθένας κάνει αυτό που νομίζει. Εγώ αυτό προσπαθώ, να φτιάχνω πράγματα όχι βέβαια με την όρεξη που είχα παλιά γιατί όλο αυτό που ζούμε καθημερινά με την εξαθλίωση της κοινωνίας μας δεν είναι εύκολο να δημιουργήσεις και να έχεις αισιοδοξία, ευχαρίστηση και κουράγιο να παλέψεις.
Samostoday: Τελικά τι είσαι αγγειοπλάστης ή κεραμιστής;
Τίμος Χατζηλαγός: Και τα δύο, έτσι πρέπει να γίνεται. Πολλές φορές το ένα συμπληρώνει το άλλο, έχουν βέβαια κάτι κοινό που είναι το υλικό αλλά έχουν διαφορετικούς δρόμους σε ότι αφορά την κατασκευή, την αισθητική κλπ.
Samostoday: Αν σου έλεγαν να κάνεις κεραμικό το χάρτη της Σάμου, τι χρώμα θα έβαζες στο νησί;
Τίμος Χατζηλαγός: Η ήρεμη μου σκέψη θα ήταν το χρώμα της ελπίδας όπως είναι πράσινο το νησί μας. Η πραγματικότητα είναι όμως να βάλω ένα μαύρο σύννεφο σαν και αυτό που έπεσε πριν μερικές μέρες από το σκουπιδότοπο και πλημμύρισε τη Σάμο και αυτό συνεπάγεται με την υπόλοιπη κοινωνική ζωή του νησιού μας.
Αλέξης Κομνηνός
