Στην ανατολικότερη πλευρά της ακριτικής Σάμου και σε υψόμετρο 400 μέτρων επί του όρους Ραμπαηδόνι, μέσα σε πευκόφυτη και υποβλητική τοποθεσία, κείται η ιστορική Ιερά Μονή της Ζωοδόχου Πηγής, της επικαλουμένης και «Αηλιώτισσας» λόγω της γειτνίασής της με το παρακείμενο εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία. Η θέα που δύναται να αντικρύσει ο προσκυνητής είναι εκπληκτική, καθώς εκτός από το ακρωτήριο Πράσσο και το σύμπλεγμα των μικρών νησίδων, μπορεί να ατενίσει με νοσταλγία τη Μυκάλη, την Έφεσο και τα παράλια της Μικράς Ασίας.
Η μονή ιδρύθηκε το 1756 από τον ιερομόναχο Δωρόθεο, ο οποίος αιτήθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Σάμου Καλλίνικο την παραχώρηση του μικρού εξωκκλησίου της Ζωοδόχου Πηγής για να ασκητέψει. Ο Δωρόθεος προσείλκυσε μικρή συνοδεία μοναχών, κι έτσι το Μάιο του 1786 ολοκλήρωσε το περικαλλές καθολικό της μονής στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς σύνθετου τετρακίονου τρίκογχου αθωνικού ναού, με ευρύχωρο τρουλλαίο νάρθηκα.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι τέσσερις κίονες για την ανέγερση του ναού μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της μικρασιατικής Μιλήτου και κατόπιν θερμής προσευχής των μοναχών υπερνικήθηκαν με θαυματουργικό τρόπο οι δυσκολίες για τη μεταφορά τους από την παραλία στο χώρο της μονής. Από τις τοιχογραφίες του καθολικού διασώζονται ελάχιστες όπως του Χριστού και της Παναγίας στο Νάρθηκα και το Ιερό Βήμα. Το ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο δεσπόζει στο εσωτερικό του καθολικού, είναι έργο του Γεωργίου Τάντολο και χρονολογείται από το 1788.
Ιδιαίτερης τέχνης είναι ο ξυλόγλυπτος αρχιερατικός θρόνος, ο οποίος στις δυο πλευρές του φέρει ζωγραφισμένες παραστάσεις με τον όσιο Ζωσιμά να κοινωνεί την οσία Μαρία την Αιγυπτία καθώς και με τον εξομολογούμενο ενώπιον του πνευματικού του, από το στόμα του οποίου να βγαίνουν οι αμαρτίες με τη μορφή φιδιών. Μοναδικής καλλιτεχνικής αξίας είναι και η θύρα που οδηγεί από το νάρθηκα στο καθολικό κατασκευασμένη από 365 μικρά ξύλινα τεμάχια που το καθένα τους συμβολίζει την κάθε ημέρα του χρόνου. Σημαντική θεωρείται επίσης η αρκετά επιμελημένη μαρμάρινη επίστρωση των δαπέδων του καθολικού.
Το υπόλοιπο κτιριακό συγκρότημα της μονής είναι του συνηθισμένου μοναστηριακού τετράπλευρου τύπου, με διώροφες πτέρυγες πρόσφατα ανακαινισμένες και συντηρημένες, καθώς και ορισμένες τοξοστοιχίες κυρίως στο αρχονταρίκι και το παλαιό ηγουμενείο. Στη μονή βρίσκονται ενδιαφέροντα λιθανάγλυφα λαϊκής εκκλησιαστικής λιθοτεχνίας, σκαλισμένα από τον Μιχαήλ Μαρμαρά. Το περιθύρωμα της εξωτερικής δυτικής πύλης που είναι και η κύρια είσοδος της μονής περιλαμβάνει ψευδοκίονες, φυτικές και ζωικές παραστάσεις και μεγάλη κτιτορική πλάκα αναφερόμενη στους αυτάδελφους μοναχούς Ιγνάτιο και Θεοδόσιο.
ΚΕΙΜΗΛΙΑ
Στο μοναστήρι φυλάσσονται πολλά λείψανα Αγίων σε πέντε λειψανοθήκες. Ακόμη υπάρχουν διάφορα παλαιά ιερατικά σκεύη, ιερατικές πόρπες, αρχιερατικές ράβδοι και ο μανδύας του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, τον οποίο έφερε στο νησί ο τότε διάκονος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Σάμου Αρίσταρχος, αδελφός της μονής. Ο μανδύας αυτός πρόσφατα μεταφέρθηκε και εκτίθεται πλέον στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως.
Η μονή διαθέτει αξιόλογη βιβλιοθήκη παλαίτυπων βιβλίων, ορισμένα εκ των οποίων χειρόγραφα, σημαντικά σταχωμένα και επάργυρα Ευαγγέλια του 1777, του 1801, του 1820 και του 1840, πατριαρχικά σιγίλλια, τα οποία μας πληροφορούν για τη σπουδαιότητά της, την περιουσιακή της κατάσταση, καθώς και την ανέγερση διαφόρων ναών στη νήσο κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, πολλοί από τους οποίους υπήρξαν εξαρτήματα της μονής.
Στην κυριότητα της μονής ανήκουν περί τα δεκαέξι παρεκκλήσια, εξωκλήσια και μετόχια, κυρίως στην ανατολική πλευρά του νησιού καθώς και στη Μικρά Ασία μέχρι το 1922. Μεταξύ αυτών ήταν και ο μεγαλόπρεπος Ιερός Ναός του Αγίου Σπυρίδωνος στο Βαθύ της Σάμου, ο οποίος παραχωρήθηκε το 1864 για να γίνει ενορία, ενώ μετόχι της μονής είναι και το μονύδριο της Αγίας Βαρβάρας Βλαμαρής, το οποίο ανακαινίσθηκε από τον πολιό ιερομόναχο π. Θεόφιλο Χαρίτσο, προηγούμενο της Μονής του Βροντά, και έχει καταστεί ένα φιλόξενο και περιποιημένο ασκητικό κάθισμα.
Πηγές romfea.gr
Α) «Η Εκκλησία της Σάμου», Μητροπολίτου Σιδηροκάστρου κυρού Ιωάννη
Β) «Οι Μονές της Σάμου», Μ. Γ. Βαρβούνη
Γ) «Μοναστήρια της Σάμου», έκδοση Ι. Μ. Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών
Η Μονή εορτάζει την Παρασκευή 21 Απριλίου 2023.
Απολυτίκιο:
Η αναβλύζουσα Θειον ύδωρ αθάνατον, η προχέουσα ρείθρα ζωής αέναα· τοις προστρέχουσι πιστώς τη Ζωοδόχο σου Πηγή και ταύτα αρυoμένοι, βραβεύεις νυν τε παρθένε ρώσιν και θεραπείαν, και συμφορών απολύτρωσιν.
Πηγή:perivolipanagias.blogspot.gr/