Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε το χρονολόγιο κατοχής στη Σάμο 1941 – 1944, όπως συντάχθηκε και δημοσιεύθηκε από την κα Αγγέλα Χατζημιχάλη στο περιοδικό «Απόπλους». Αναλυτικά:
1941
06 Απριλίου: Χιτλερική επίθεση κατά της Ελλάδας. Κατάρρευση Αλβανικού μετώπου.
23 Απριλίου: Η Κυβέρνηση εγκαταλείπει την Αθήνα και εγκαθίσταται στην Κρήτη.
06 Μαϊου: Στη Σάμο, ο απεσταλμένος της Ελληνικής Κυβερνήσεως Κρήτης Περικλής Αργυρόπουλος, ως Πολιτικός Διοικητής των Νήσων, για την οργάνωση της άμυνας. Το υπάρχον όμως σχέδιο εγκαταλείπεται. Το νησί μένει ανοχύρωτο.
08 Μαϊου: Οι Ιταλοί αποβιβάζονται στη Σάμο και καταλαμβάνουν το νησί.
Τέλη Μαϊου: Η Κυβέρνηση εγκαταλείπει την Κρήτη και εγκαθίσταται στην Αίγυπτο.
11 Ιουλίου: Στρατιωτικός Διοικητής Σάμου, ο Ιταλός Υποστράτηγος Κάρολος μελόττι. Άφιξη Μεραρχίας «Κούνεο».
Ο δασικός πλούτος, τα γεωργικά προϊόντα, τα εμπορεύματα, τα βιομηχανικά προϊόντα δεσμεύονται. Η αλιεία γίνεται με αυστηρό έλεγχο, το εμπόριο καταργείται. Αρχίζει η μαύρη αγορά και η πείνα, ιδίως στα αστικά κέντρα. Όσοι Σαμιώτες μπορούν φεύγουν στην Τουρκία.
Οι Ιταλοί δημιουργούν τις σχολές Casa di Dante, με σκοπό τον εξιταλισμό των κατοίκων. Η παλαιά αποθήκη του Λουί Μαρκ στο βαθύ μετατρέπεται σε φυλακή.
Ανυπακοή και γενική θέληση για αντίσταση. Σε διάφορα χωριά της Σάμου πατριωτικές ομάδες, αριστερογενείς στη βάση τους, ανεξάρτητες και ασύνδετες μεταξύ τους, από πολεμιστές κυρίως της Αλβανίας αποτελούν την αρχή της Αντίστασης. Κυκλοφορούν προκηρύξεις πατριωτικού περιεχομένου. Εκδίδεται η εφημερίδα «Καρμανιόλος».
Παράλληλα δρουν στη Σάμο οργανώσεις κατασκοπευτικές που εκπορεύονται από τη Μ. Ανατολή, δηλαδή την Ελληνική κυβέρνηση και τους συμμάχους. Σκοπός τους η συλλογή πληροφοριών για τις κατοχικές δυνάμεις και η οργάνωση διαφυγής προς τη Μέση Ανατολή.
Δημιουργούνται ομάδες αλληλεγγύης προς τους κρατουμένους από κοπέλες με έδρα το Βαθύ. Ο φοβερός χειμώνας 1941 – 1942. Πείνα.
Δεκέμβρης: Ο Μαν. Χριστ. Καραθανάσης από τον Παγώνδα φέρνει στη Σάμο το ιδρυτικό διάγγελμα του ΕΑΜ. Οργάνωση της γενικής θέλησης σε κίνημα αντίστασης.
1942
Φεβρουάριος: Ο Λευτέρης Θεοχάρης (Μπέτσος) σκοτώνει δύο Ιταλούς στρατιώτες και δύο ντόπιους συνεργάτες τους. Στρατιωτικός Διοικητής ορίζεται ο Στρατηγός Μάριο Σολνταρέλλι.
25 Μαρτίου: Γιορτασμός της Εθνικής Επετείου. Προκηρύξεις, συνθήματα και ανάρτηση πανώ στον Παγώνδα. Κατάθεση στεφάνου στο ηρώο της πλατείας στο Βαθύ.
Μάρτιος: Πρώτη πανσαμιακή συνδιάσκεψη στην εκκλησία της Μεταμόρφωσης έξω από τον Μαραθόκαμπο. Αποφασίζεται η ίδρυση Εαμικών οργανώσεων και η δημιουργία κεντρικού οργάνου. Πρώτο μέλημα η επιβίωση του λαού. Το ΕΑΜ οργανώνει τον απελευθερωτικό αγώνα.
30 Μαϊου: Ο Μάριο Τζανόττι Μπιάνκο διορίζεται Πολιτικός Επίτροπος Νοτίων Σποράδων (Σάμου, Ικαρίας, Φούρνων).
Ιούλιος: Ο Ερυθρός Σταυρός διανέμει τρόφιμα στους Σαμιώτες.
06 Αυγούστου: Η Εθνική επέτειος γιορτάζεται σε όλη τη Σάμο.
22 Νοεμβρίου: Χτύπημα Ιταλικής περιπόλου στην πλατεία Καρλοβάσου από τον Ιπποκράτη Ζαϊμη. Έξοδος το βουνό.
17 Δεκεμβρίου: Θάνατος του Μαν. Καραθανάση, γραμματέα του ΚΚΕ Σάμου. Πρώτες εμφανίσεις ανταρτών.
1943
Αρχές του ’43: Δεύτερη πανσαμιακή συνδιάσκεψη Κακόδιπλας περιφέρειας Καρβούνη. Ο ένοπλος αγώνας επικυρώνεται. Δημιουργείται το «Εθνικό Ανταρτικό Σώμα Σάμου». Πρώτη ανταρτοομάδα από δεκατέσσερα μέλη.
06 Φεβρουαρίου: Αποκλεισμός Παγώνδα από ένα Τάγμα Arditti. Συλλαμβάνονται 25 κάτοικοι του χωριού. Οι πέντε εκτελούνται στο Χαϊδάρι και Καισαριανή.
25 Μαρτίου: Πανσαμιακός εορτασμός της Εθνικής επετείου.
Απρίλιος – Ιούνιος: Πρώτη εκκαθαριστική επιχείρηση των Ιταλών και τρίμηνος αποκλεισμός των χωριών του Καρβούνη. Στρατιωτική δράση ανταρτών.
Οικονομική ενίσχυση των ανταρτών από την Αγγλική βάση της απέναντι μικρασιατικής ακτής.
Άφιξη στη Σάμο αντιπροσώπου του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής με ασύρματο. Στόχος η συλλογή πληροφοριών και κατασκοπεία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Ο Μητροπολίτης Ειρηναίος, αρχηγός μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών και φυγαδεύσεων μετά τη διαφυγή του Μ. Σοφούλη στη Μ. Ανατολή και τη σύλληψη του Παρ. Παρασχάκη.
Ιούνιος: Συνάντηση του Μητροπολίτη Ειρηναίου με το αρχηγείο των ανταρτών στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία πάνω από το Καρλόβασι.
Συνάντηση του αρχηγείου των ανταρτών με αντιπροσώπους των Ιταλών αντιφασιστών της Μεραρχίας «Κούνεο» στη θέση «Ορνιές» του Κέρκη. Στόχος η κοινή αντιφασιστική εξέγερση. Συνεννόηση και με το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μ. Ανατολής. Το σχέδιο δεν πραγματοποιείται.
25 Ιουλίου: Ανατροπή του Μουσολίνι από τον Στρατάρχη Μπαντόλιο. Η αντιφασιστική οργάνωση της Μεραρχίας «Κούνεο» αναστέλλει την δράση της ελπίζοντας στη νέα κυβέρνηση της Χώρας της.
Αύγουστος: Μεταφορά φασιστών μελανοχιτώνων από τη Ρόδο. Ο διοικητής τους Υποστράτηγος Πιερόλα αντικαθιστά τον Στρατηγό Σολνταρέλλι.
29 Αυγούστου – 1 Σεπτεμβρίου: Εκστρατεία Ιταλών στον Κέρκη. Δεύτερη εκκαθαριστική επιχείρηση. Εμπρησμοί δασών, κατοικιών, διαρπαγές, ομαδικές εκτελέσεις, ωμότητες φασιστών.
7 Σεπτεμβρίου: Ανακωχή των Ιταλών με τους συμμάχους. Οι επιχειρήσεις σταματούν σε όλα τα μέτωπα.
Η Μεραρχία «Κούνεο» κηρύσσεται συνεμπόλεμη. Ο Σολνταρέλλι παραμένει με διαταγή των Άγγλων Στρατιωτικός διοικητής Σάμου. Διορίζεται και διοικητής Αιγαίου.
Προσωρινή απελευθέρωση της Σάμου για 70 μέρες.
10 Σεπτεμβρίου: Συνάντηση Ειρηναίου με μέλη του αρχηγείου των ανταρτών. Επιστροφή, είσοδος στο Βαθύ. Αποθεωτική υποδοχή.
Συνάντηση αντιπροσωπείας των ανταρτών με τον αντιφασίστα Ιταλό Ταγματάρχη Κορσίνι με θέμα τη συνεργασία μαζί τους.
Ο Ειρηναίος πρόεδρος της προσωρινής κυβερνητικής επιτροπής. Συμμετέχει και το ΕΑΜ.
Μέσα Σεπτεμβρίου: Ο Συνταγματάρχης Ευάγγελος Αποκορίτης, απεσταλμένος της Κυβέρνησης Τσουδερού στη Σάμο. Οι αντάρτες αναγνωρίζουν την εξόριστη Κυβέρνηση του Καϊρου.
Τέλη Σεπτεμβρίου: Άφιξη Δημ. Νικολαρεϊζη, ιδιαίτερου του πρωθυπουργού Τσουδερού με αποστολή να μελετήσει την κατάσταση στο νησί.
Δημιουργία πολιτοφυλακής με την ευθύνη της προσωρινής κυβερνητικής επιτροπής. Τροφοδοσία των ανταρτών από την ΕΟ4 (Εμ – Ο – Φορ).
Αντικατάσταση του Στρατηγού Άρνολτ από τον Ταξίαρχο Μπερντ. Άγγλοι στρατιώτες στη Σάμο.
05 Οκτωβρίου: Έκδοση της εφημερίδας «Σαμιακόν Βήμα» του Κ. Πτίνη. Τελευταίο φύλλο στις 16 Νοεμβρίου 1943.
Αγγλική επιμελητεία στη Σάμο. Η καπναποθήκη του Έρμαν κεντρική αποθήκη εφοδίων.
23 Οκτωβρίου Άφιξη του Ιερού Λόχου με αρχηγό τον Συνταγματάρχη Χρ. Τσιγάντε.
24 Οκτωβρίου: Πανσαμιακό συνέδριο του ΕΑΜ. Συμμετέχουν 74 αντιπρόσωποι απ’ όλα τα χωριά του νησιού.
26 Οκτωβρίου: Στη Σάμο ως έκτακτος απεσταλμένος της Κυβέρνησης Τσουδερού ο υπουργός Πρόνοιας Μανώλης Σοφούλης.
30 Οκτωβρίου: Σύσταση Γενικής Διοίκησης Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών με γενικό Διοικητή τον Ειρηναίο.
14 Νοεμβρίου: Παραίτηση του Μητροπολίτη Ειρηναίου. Γενικός Διοικητής ο Αλέξανδρος Κεντούρης.
17 Νοεμβρίου: Αεροπορικός βομβαρδισμός της Σάμου από τους Γερμανούς. Μεγάλες καταστροφές στο Βαθύ και Τηγάνι. Το Αρχηγείο της Μέσης Ανατολής διατάζει εκκένωση του νησιού.
18-20 Νοεμβρίου: Η Αγγλική Στρατιωτική Διοίκηση Σάμου, το Εγγλέζικο Σύνταγμα Στρατού, ο Ιερός Λόχος, η διοίκηση της Μεραρχίας «Κούνειο» με Ιταλούς Στρατιώτες, τμήματα του ΕΛΑΣ καθώς και πολλοί Σαμιώτες εγκαταλείπουν τη Σάμο και μέσω Τουρκίας κατευθύνονται στη Μ. Ανατολή.
Στη Σάμο παραμένουν ελάχιστοι αντάρτες. Οι Εαμικές οργανώσεις διαλύονται. Στις πόλεις αντιστασιακές ομάδες συγκεντρώνουν πληροφορίες και οργανώνουν σαμποτάζ.
Χιλιάδες πρόσφυγες Σαμιώτες και αντάρτες στη Μ. Ανατολή. Από τη Συρία μεταφέρονται στην Παλαιστίνη στο μεγάλο προσφυγικό στρατόπεδο Νουζεϊράτ της Γάζας, στο Τολομπάτ και «Πηγές Μωϋσέως» κοντά στην πόλη του Σουέζ. Το αρχηγείο των ανταρτών αναπτύσσει μεγάλη δραστηριότητα. Επισκέπτεται στο Κάϊρο τους Άγγλους, μέλη της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης και άλλους με στόχο τη βελτίωση της ζωής των προσφύγων και την αξιοποίηση της δύναμης των ανταρτών Σάμου στον πόλεμο. Αρνητική η στάση των Άγγλων.
21 Νοεμβρίου: Οι γερμανοί αποβιβάζονται στη Σάμο (στο Πυθαγόρειο). Το μεσημέρι παρελαύνουν στους έρημους δρόμους του Βαθιού.
1944
Αρχές Ιανουαρίου: Επιστροφή στη Σάμο μέλους του αρχηγείου του ΕΛΑΣ Κώστα Ζαφείρη. Δημιουργία ολιγομελούς ομάδας πληροφοριών που βρίσκεται σε επαφή με την αντίστοιχη Αμερικανική στην Τουρκία.
Φεβρουάριος: Η πρώτη Εαμική σύσκεψη 20 αντιπροσώπων εκλέγει νομαρχιακή επιτροπή. Αποφασίζεται συγκρότηση Εαμικών οργανώσεων σ’ όλα τα χωριά. Εκδίδονται τακτικά η «Λαοκρατία» και ο «Καρμανιόλος».
Μάϊος: Εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών στον Κέρκη για 4 μέρες. Κομάντος του Ιερού Λόχου αποβιβάζονται στη Δυτική Σάμο με σκοπό να χτυπήσουν τη Γερμανική φρουρά Μαραθοκάμπου.
Καλοκαίρι: Δεύτερη πανσαμιακή συνδιάσκεψη του ΕΑΛ. Εκλογή νέας Νομαρχιακής Επιτροπής. Αποφασίζεται να οργανωθούν σαμποτάζ κατά των Γερμανών, να δημιουργηθούν ομάδες του ΕΛΑΣ. Αντίποινα Γερμανών.
Σεπτέμβριος: Οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τη Σάμο. Φεύγοντας υπονομεύουν τα λιμάνια του Μαραθοκάμπου και Καρλοβάσου. Οι Ιταλοί φασίστες αναλαμβάνουν τη διοίκηση του νησιού.
15 Σεπτεμβρίου: Βομβαρδισμός του γερμανικού αρματαγωγού ΑΣΛΑΝ από τα συμμαχικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα στο λιμάνι του Βαθιού. Ο Ιερός Λόχος καταφθάνει στη Σάμο.
1η Οκτωβρίου: Σύσκεψη ΕΛΑΣ και Ιερού Λόχου με θέμα την απελευθέρωση της Σάμου. Ο Ιερός Λόχος αποφασίζει τη μη συμμετοχή του σε στρατιωτική επιχείρηση κατά των Ιταλών.
2,3 Οκτωβρίου: Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει την περιοχή του Ζερβού. Ο Ιερός Λόχος συγχαίρει τους Ελασίτες και ζητά από τους Ιταλούς να παραδοθούν.
5 Οκτωβρίου: Το πρωϊ ο Τσιγάντες, ως Στρατιωτικός Διοικητής Σάμου, ο Μανώλης Καλημέρης ως Νομάρχης Σάμου και ο Κώστας Ζαφείρης, αρχηγός του ΕΛΑΣ Σάμου συνοδευόμενοι από τη Νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ και από τμήματα του ΕΛΑΣ και του Ιερού Λόχου στο Τηγάνι παραλαμβάνουν τη διοίκηση του νησιού από τους Ιταλούς. Μεγάλη συγκέντρωση του λαού στο Βαθύ. Η Σάμος γιορτάζει την απελευθέρωσή της.
ΥΓ: Το χρονολόγιο στηρίχθηκε στην υπάρχουσα βιβλιογραφία καθώς κα σε προφορικές μαρτυρίες. Ευχαριστήριο στην κα Θάλεια Ζαϊμη για την ουσιαστική και πολύτιμη βοήθειά της.
