Στην κατάφυτη κοιλάδα της Βλαμαρής και σε απόσταση περίπου 2 χλμ. από την πόλη της Σάμου βρίσκεται η Ι. Μονή Αγίας Ζώνης, χτισμένη το 1695. Στο εσωτερικό της φυλάσσονται τοιχογραφίες του 17ου αιώνα και μια αξιόλογη βιβλιοθήκη με πατριαρχικά έγραφα και πολύτιμα σκεύη. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού είναι διακοσμημένο από τον ηγούμενο Γαβριήλ στις αρχές του 19ου αιώνα. Εορτάζει στις 31 Αυγούστου. Αναλυτικά ακολουθεί παρακάτω το Ιστορικό της Ιεράς Μονής Αγίας Ζώνης Βλαμαρής.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΑΣ ΖΩΝΗΣ
Το 1695 ο Ιερομόναχος Μελέτιος, με τη συνεργασία πολλών λαϊκών της περιοχής, αποφάσισε να ιδρύσει Μονή της Αγίας Ζώνης στη Βλαμαρή, εκεί όπου υπήρχε Ναός αφιερωμένος στη Θεοτόκο ερειπωμένο ήδη και κατεστραμμένο, ενώ στην αρχαιότητα στον ίδιο χώρο υπήρχε ναός της θεάς Δήμητρας. Με αίτηση του κτήτορος εκδόθηκε το 1696 σιγίλιο του Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου του Ακαρνάνος, σύμφωνα με το οποίο η Μονή αναγνωρίστηκε ως Σταυροπηγιακή.
Το καθολικό της Μονής ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης τρουλλαίας Βασιλικής. Πάνω στην είσοδό της διασώζεται το λιτό μαρμάρινο καμπαναριό, η επιγραφή του οποίου αναφέρει τον ηγούμενο Μερκούριο και φέρει χρονολογία 1751. Εσωτερικά διασώζει το αρχικό μαρμάρινο δάπεδο και είναι κατάγραφο από τοιχογραφίες του 17ου αιώνα.
Το ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο του Ι.Ναού φέρει γραπτή επιγραφή που αναφέρει τον ηγούμενο Γαβριήλ και χρονολογία το 1801, είναι δε ιδιαίτερης τέχνης, με πολλές έξεργες μορφές και παραστάσεις. Η μαρμάρινη πλάκα της Αγίας Τραπέζης χρονολογείται στα 1752 και είναι έργο του μαρμαρογλύπτη Αλέξανδρου από την Κρήτη, αποδίδεται δε και πάλι στο ανοικοδομητικό πρόγραμμα του ηγουμένου Μερκουρίου, σύμφωνα με σχετική επιγραφή.
Το κτηριακό συγκρότημα της Μονής είναι μάλλον περιορισμένο, εδώ ακολουθεί το παραδοσιακό μοναστηριακό σχήμα με μία ακαδημαϊκή κανονικότητα και συμμετρία που κυριαρχούν οι τοξοστοιχίες και οι ξυλοκατασκευές και αναπτύχθηκε περίπου μετά το 1730.
Η εφέστια επάργυρη θαυματουργή εικόνα της Αγίας Ζώνης ,στο θρονί της, φέρει επάργυρο πουκάμισο, έργο του Ιωάννη Κουσαντιανού ( 1819).
Στην Ι.Μονή διαφυλάσσονται αρκετά Άγια λείψανα όπως των Αγίων Παρθενίου επισκόπου Λαμψάκου, Αρχιδιακόνου και πρωτομάρτυρος Στεφάνου, Ιωάννου του Ελεήμονος, Γεωργίου Μεγαλομάρτυρος, Χαραλάμπους, Νικήτα, Μάμαντος, Ερμολάου, Κυριακής και Παρασκευής των Μεγαλομαρτύρων, Μάρκου του Νέου, Θέκλης της Πρωτομάρτυρος και Ισαποστόλου, Αγίων Τεσσαράκοντα κ.α.
Από δύο επιγραφές γνωρίζουμε ότι το 1833 και 1855 έγιναν ανακαινίσεις και προσθήκες στα κτήρια του μοναστηριού. Κοντά στο μοναστήρι υπάρχει πηγή και στο ανατολικό της τμήμα υπήρχε μικρό λεπροκομείο το οποίο συντηρούσε η αδελφότητα. Στο αρχείο της Μονής πλην του Ιδρυτικού σιγιλίου σώζονται σιγίλια των Οικουμενικών Πατριαρχών Σωφρονίου (1776) , Γρηγορίου του Ε΄(1797) και Κυρίλλου (1816) τα οποία αναφέρονται στην περιουσία της Μονής και προς τη διαφύλαξη αυτής.
Την περίοδο της ακμής της η Ι.Μονή διέθετε πατητήρι για τα σταφύλια, αγορασμένο το 1797, αλλά και την κυριότητα αλυκής στην Ψιλή Άμμο, που αφιερώθηκε από τους κατόχους της το 1768. Την ακμή αυτή μαρτυρούν επίσης τα δεκατέσσερα μετόχια και εξωκκλήσια του μοναστηριού, στην Ανατολική κυρίως Σάμο αλλά και απέναντι από το νησάκι της Σαμιοπούλας. Υπήρχαν δε και 3 μετόχια της Μονής στα απέναντι Μικρασιατικά παράλια. Μετόχια της Μονής όπως ο Ναός των Ταξιαρχών στο Μαλαγάρι που ανηγέρθη από τον Ηγούμενο Γρηγόριο Ατμανή, στις αρχές του 18ου αιώνα και όπου λειτούργησε αργότερα η ιερατική σχολή, το ιεροδιδασκαλείο «Ανατολή» και η Μαυρογένειος επαγγελματική σχολή.
Αλλά και ο νυν Ι. Μητροπολιτκός Ναός της πόλης της Σάμου Άγιος Νικόλαος και ο Ι. Ναός του Αγίου Θεοδώρου της Πόλης της Σάμου υπήρξαν και αυτοί μετόχια της Μονής.
Σπουδαία ήταν και η θέση της Μονής μέσα στην Ιστορία του νησιού και κατά την επανάσταση του 1821 αλλά και περισσότερο κατά την επανάσταση του 1912. Η μονή ήταν το κέντρο των επαναστατών Σαμίων, μάλιστα διασώζεται και σχετική φωτογραφία του σώματος στρατού εκτός των τοιχών της Μονής, λίγο πριν ξεκινήσουν αιματηρές μάχες έναντι των Τούρκων στην περιοχή μεταξύ της Μονής και του Παλαιοκάστρου.
Το 1996 με λαμπρότητα εορτάσθηκαν τα 300 χρόνια της Μονής. Πλήθος κόσμου συνέρευσε να προσκυνήσει τεμάχιο της πανακυράτου Ζώνης της Θεομήτορος που για τον λόγο αυτό ήλθε από την Μονή Ξενιάς του Βόλου προς ευλογία των πατέρων αλλά και των φιλομόναχων Σαμίων.
Ο πανδαμάτορας χρόνος όμως και η ανθρώπινη αδυναμία δεν φέρθηκαν καλά στην Μονή, ο κτηριακές εγκαταστάσεις έφτασαν σε ημιερειπωμένη κατάσταση με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για τους διαβιούντες εκεί αδελφούς. Έτσι ανέλαβε ενεργή δράση ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης μας κ.κ Ευσέβιος κι από το 1997 άρχισε έναν μαραθώνιο δρόμο με μόνο σκοπό την ανακαίνιση της Μονής. Και η Κυρία και Ηγουμένη αυτής δεν τον εγκατέλειψε άνοιξε δρόμους και τον αξίωσε στις 16 Ιουνίου του 2013 (Κυριακή των Αγίων Πατέρων της Α’ Οικουμενικής Συνόδου) να τελέσει την τελετή εις «διασαλευθήσα Αγίαν Τράπεζα» και να παραδώσει στους ευλαβείς Σαμίους, προς Δόξαν Θεού και τιμή της Κυρίας Θεοτόκου, πλήρως ανακαινισμένη την Ι.Μονή εις την πρότερη αυτής αίγλη.
Η Ιερά Μονή εορτάζει 2 φορές τον χρόνο στις 31 Αυγούστου, όπου και η κεντρική πανήγυρης και την Κυριακή των Αγίων Πατέρων της Πρώτης Οικουμενικής Συνόδου, εκάστου έτους (κινητή εορτή), όπου και η ανάμνησης των εγκαινίων αυτής εορτάζεται.
Ο σεισμός της 30ης Οκτωβρίου 2020 έπληξε και την Ι. Μονή Αγίας Ζώνης Βλαμαρής, όπως και τόσες άλλες Ι. Μονές και Εκκλησίες.
Οι Θείες Λειτουργίες πραγματοποιούνται σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα.
ΤΕΜΑΧΙΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΖΩΝΗΣ
Τό τεμάχιον τῆς Ἁγίας Ζώνης, τό ὁποῖον εὑρίσκεται ἀποτεθησαυρισμένο στήν ὁμώνυμη Ἱερά Μονή Ἁγίας Ζώνης Βλαμαρῆς Σάμου εἶναι ἕνα ἀπό τά κειμήλια, πού ἐπιμαρτυρεῖ τήν στενή σχέση τῆς Σάμου μέ τά Ἱεροσόλυμα. Εὐθύς ἐξ ἀρχῆς ἀποτελοῦσε τιμαλφές προσωπικόν κειμήλιον διαφόρων Ἱερομονάχων, οἱ ὁποῖοι τό παρέδιδαν ἀπό γενεᾶς εἰς γενεάν καί ἐν τέλει κατά τρόπον θαυμαστόν, ἐκ τοῦ τελευταίου κατόχου ἀφιερώθηκε στήν καθ’ἡμᾶς Ἱερά Μονή, τόν ὁποῖον ἀποδίδουμε στήν μέριμναν καί τήν βουλήν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί μόνον. Μετά τοῦ ἱεροῦ ὑμνογράφου ἐνώπιον μιᾶς τοιαύτης δωρεᾶς ἀνακράζομεν «Τίς λαλήσει τάς δυναστείας Σου Ἁγνή ἤ τίς ἐξαριθμήσει τῶν θαυμάτων τό μέγα πέλαγος;» Σύν τούτοις ὀφείλουμε νά ὁμολογήσωμε τά δεκάδες καταγεγραμμένα θαύματα, τά ὁποῖα μέχρι σήμερα ἔχουν ἐπιτελεσθεῖ ἰδιαιτέρως σέ περιπτώσεις ἀτεκνίας, ἀπό τή μιά ἄκρη τῆς Πατρίδος μας ὡς τήν ἄλλη, καί ἀπό τήν Ἀμερική ἕως τήν Ἀφρική καί τήν Αὐστραλία.
Ἡ ἀκριτική Σάμος διασυνδέεται ἔκπαλαι μέ τό παλαίφατο Πατριαρχεῖο τῶν Ἱεροσολύμων, καθώς πέντε Πατριάρχες, Κύριλλος ὁ Β, Ἱερόθεος, ὁ Β΄, Δαμιανός, Τιμόθεος καί Εἰρηναῖος, ὑπῆρξαν Σάμιοι, ὡς καί πλειάδα Ἀρχιερέων καί Ἱερομονάχων. Ἐκτός τούτων ἡ σχέση τῆς Σάμου πρός τά Ἱεροσόλυμα διακρίνεται εὐχερῶς ἀπότ ήν ὕπαρξη Ἱερῶν Κειμηλίων καί ἐκκλησιαστικῶν τιμαλφῶν. Τό εὐμέγεθες τεμάχιον τοῦ Τιμίου Ξύλου, ἀποτεθησαυρισμένο στήν Ἱερά Μονή τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καί τό μικρόν τμῆμα τῆς Ἁγίας Ζώνης τῆς Θεομήτορος καταδεικνύουν τοῦ λόγου τό ἀληθές, μαζί μέ τίς διάφορες ἀκολουθίες, ὅπως ὁ ἱερός Νιπτῆρας καί πολλές τυπικές διατάξεις τοῦ Ἱεροσολυμιτικοῦ Τυπικοῦ, ὅπως ο Ἐπιτάφιος τῆς Παναγίας μας, πού ὑπάρχουν ἀπό πολύ παλαιά καί ἀποτελοῦν πνευματικά ἀντιδάνεια, μαρτυροῦντα τήν σχέση τῆς Σάμου μέ τά Ἱεροσόλυμα.
